Στο μύθο του ο Πρωταγόρας επιχειρεί να ερμηνεύσει τη γένεση της θρησκείας και των θρησκευτικών ιδεών. Λέει: «Ἐπειδή ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μέν διά τήν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεούς ἐνόμισεν καί ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καί ἀγάλματα θεῶν» (Επειδή ο άνθρωπος πήρε μέρος σε κάτι θεϊκό, στην αρχή λόγω της συγγένειας με το θεό, μόνο αυτός από τα άλλα ζώα πίστεψε σε θεούς και προσπαθούσε να φτιάχνει βωμούς και αγάλματα θεών). Αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι ότι κατά τον Πρωταγόρα ο άνθρωπος δεν «ἐνόμισεν θεούς» επειδή δημιουργήθηκε απ’ αυτούς. Στους θεούς πίστεψε από τη στιγμή που έλαβε το δώρο της φωτιάς. Υπονοείται ότι ο άνθρωπος εντυπωσιάστηκε αφάνταστα από τη φωτιά. Τη θεώρησε σαν θεϊκό στοιχείο, σαν κάτι που το είχαν μόνο οι θεοί. Ξαφνικά βλέπει το στοιχείο αυτό να κατεβαίνει και στη γη. Ο άνθρωπος απέκτησε ένα θεϊκό στοιχείο και ένιωσε σαν συγγενής των θεών[1]. Έτσι εξηγείται γιατί ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ζώο που πίστεψε σε θεούς, ένιωσε ευγνωμοσύνη γι’ αυτούς, αναγνώρισε την ανωτερότητά τους και «ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καί ἀγάλματα θεῶν», για να αποδίδει σ’ αυτούς λατρεία. Οι άνθρωποι δεν λάτρεψαν ιδιαίτερα τον Προμηθέα που τους χάρισε την κλεμμένη φωτιά, αλλά τους θεούς από τους οποίους προερχόταν το θεϊκό αυτό δώρο, σύμφωνα με τη φαντασία τους. Πάντως για τον Πρωταγόρα το στοιχείο της φωτιάς δεν είναι αρκετό να μας πείσει για την ύπαρξη των θεών. Η παρουσία της φωτιάς δεν είναι καμιά ένδειξη για την ύπαρξη θεών, η φωτιά δεν είναι «θεϊκό» στοιχείο[2]. Ο Πρωταγόρας είχε λόγους να αμφιβάλλει για την ύπαρξη θεών. Τις σχετικές του απόψεις ανέπτυξε σε ιδιαίτερο έργο που επιγραφόταν «Περί θεῶν». Τα αντίτυπα του έργου αυτού κάηκαν δημόσια και ο Πρωταγόρας διώχτηκε για αθεΐα.
[1] Η φράση «διά τήν τοῦ θεοῦ συγγένειαν» θεωρήθηκε προσθήκη από κάποιον χριστιανό αντιγραφέα ή, το πιθανότερο, από Στωικό φιλόσοφο (βλ. W. Nestle, Protagoras, σ. 96). Η συγγένεια πάντως, για την οποία γίνεται λόγος εδώ, δεν έχει σχέση με το «κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν θεοῦ», όπως τονίζεται στη Βίβλο και τον Χριστιανισμό, ή όπως παρουσιάζεται από τους Στοιικους, αλλά εννοείται σαν συγγένεια που οφείλεται στην κατοχή της φωτιάς. Το θεϊκό αυτό δώρο έφερε τον άνθρωπο κοντά στον θεό.
[2] Πραγματικά, για να μιλήσει κάποιος για «θεϊκά στοιχεία», πρέπει να έχει στη συνείδηση του την παράσταση των θεών, την έννοια του θεού. Εδώ όμως προηγείται η φωτιά. Ο άνθρωπος τη χαρακτηρίζει σαν «θεϊκό» στοιχείο, ενώ δε γνωρίζει απολύτως τίποτα για τους θεούς. Είναι φανερό το πρωθύστερο στο οποίο πέφτει φυσικά όχι ο άνθρωπος, αλλά ο Πρωταγόρας, όταν παρουσιάζει τον άνθρωπο να ανάγεται από τη φωτιά στους θεούς και όχι να ξεκινά από τους θεούς και να καταλήγει στη φωτιά. Και όμως είναι απλό· ο χαρακτηρισμός της φωτιάς ως θεϊκού στοιχείου προϋποθέτει την πίστη σε θεούς. Την πίστη αυτή θα άντλησε ο άνθρωπος από άλλη πηγή και όχι από τη φωτιά.
Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι ο θρησκευτικά αγνωστικιστής και άθεος Πρωταγόρας ενδιαφέρεται να εξηγήσει από πού προήλθε η θρησκεία. Το ότι «ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας», αυτό το πίστεψαν οι πρώτοι άνθρωποι. Αυτοί «ἐνόμισαν θεούς». Ο Πρωταγόρας «οὐ νομίζει θεούς».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου