Η Αιδώς και η Δίκη ήταν βέβαια θεότητες για τους αρχαίους Έλληνες. Είχαν την έδρα τους κοντά στον θρόνο του Δία. Η Αιδώς ήταν παραμάνα της θεάς Αθηνάς και προσωποποίηση της συστολής και της ντροπής. Η Δίκη ήταν κόρη του Δία και επαγρυπνούσε για την τήρηση των αιώνιων ηθικών νόμων, της ηθικής τάξης, και κατέφθανε τιμωρός όπου παραβιαζόταν η τάξη αυτή. Έστελνε τις βοηθούς της, τις Ερινύες, ή τιμωρούσε με οποιονδήποτε άλλον τρόπο. Στον μύθο όμως του Πρωταγόρα η αιδώς και η δίκη παρουσιάζονται όχι σαν θεότητες, αλλά σαν ηθικές δυνάμεις που προσφέρονται στους ανθρώπους. Η αιδώς δηλώνει την εσωτερική δύναμη που μας εμποδίζει να κάνουμε το κακό, που μας επιβάλλει να σεβόμαστε τους συνανθρώπους μας. Η δίκη από το άλλο μέρος εκφράζει την έμφυτη συναίσθηση του δικαίου που μας εμποδίζει να βλάπτουμε τον άλλον. Είναι μάλλον λάθος να λέμε ότι η αιδώς αντιστοιχεί στον άγραφο νόμο, ενώ η δίκη στον γραπτό. Στην αρχή όλοι οι νόμοι ήταν συγκεκριμένοι, αλλά άγραφοι (πρβλ. τη φράση στην Αντιγόνη του Σοφοκλή «ἄγραπτα κἀσφαλῆ θεῶν νόμιμα», στ. 454-55). Η αιδώς φαίνεται ότι ήταν ο φόβος και η ντροπή που ένιωθε ο άνθρωπος μόλις του παρουσιαζόταν η δυνατότητα ή η παρόρμηση να κάνει το κακό, να βλάψει τους άλλους. Η αιδώς ήταν ένας εσωτερικός μηχανισμός που συγκρατούσε τον άνθρωπο ώστε να μην κάνει το κακό, προκαλούσε συναισθήματα φόβου και ντροπής μπροστά στην προοπτική να κάνει κάτι σε βάρος των άλλων. Αντίθετα η δίκη, ήταν βέβαια κι αυτή μια εσωτερική δύναμη που επέβαλλε τον σεβασμό απέναντι στους άλλους, μια έμφυτη συναίσθηση δικαιοσύνης που εμπόδιζε τον καθένα να αδικεί, κατέληγε όμως και στη θέσπιση κανόνων και νόμων, στην καθιέρωση μιας αντικειμενικής τάξης δικαίου και στην επιβολή ποινών σε όσους παραβίαζαν την τάξη αυτή. Η δίκη απαιτεί τιμωρία. Αιδώς - θα λέγαμε τελικά - είναι η ηθική συνείδηση και το ηθικό συναίσθημα, ενώ δίκη η επιβολή μιας τάξης και η περιφρούρηση της τάξης αυτής με επιβολή κυρώσεων. Η αιδώς και η δίκη[1] - που δεν ήταν βέβαια κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος ή προϊόν κοινωνικής εξέλιξης, αλλά δώρα του θεού - θα έθεταν τέρμα στο φαινόμενο της αδικίας και θα έκαναν δυνατή τη μόνιμη συμβίωση των ανθρώπων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου